به خود نازیدن و فریب خوردن‏

قرآن‏

1- وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ* الَّذِینَ یَبْخَلُونَ وَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ‏ ...[1] خداوند به خود نازندگان و خویشتن ستایان را دوست نمى‏دارد* کسانى که بخل مى‏ورزند و مردمان را به بخل‏ورزیدن فرمان مى‏دهند ...

2- یَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ‏*[2] گمان مى‏کند که مال او، او را همیشه ماندگار خواهد ساخت* 3- أَ یَحْسَبُ أَنْ لَنْ یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ* یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً*[3] آیا چنین مى‏پندارد که هرگز کسى بر او توان نخواهد یافت* (با افتخار) مى‏گوید، من مال فراوانى از دست دادم (و در راه مبارزه با ارزشها و دعوتگران راستین هزینه کردم)*

4- أَ یَحْسَبُ أَنْ لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ؟؟*[4] آیا چنین مى‏پندارد که کسى او را ندیده است؟** شیخ ابو جعفر طوسى مى‏گوید: «معنى‏ أَ یَحْسَبُ أَنْ لَنْ یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ؟ آن است که: آیا این انسان چنین مى‏پندارد که هیچ کس بر کیفر دادن او- در صورت نافرمانى کردن خداى متعال و ارتکاب گناهان- قادر نیست؟ و این بد پندارى است»[5] شیخ ابو على طبرسى مى‏گوید:

«این استفهامى انکارى است، یعنى هرگز نباید کسى چنین گمان کند. نیز گفته‏اند که معنى آیه این است: «آیا این فریب خورده مال چنان مى‏پندارد که کسى نمى‏تواند مال او را بگیرد؟» و به قولى: «آیا گمان مى‏کند که هیچ کس از او نخواهد پرسید که این مال را از کجا به دست آورده و آن را چگونه مصرف کرده است؟ ...»[6]. بنا بر این، مسلمان باید خود را براى پاسخ گفتن به پرسش «از کجا آورده‏اى» آماده کرده باشد.

حدیث‏

النّبیّ «ص»: طوبى لمن أکتسب من المؤمنین مالا من غیر معصیة ... و عاد به على أهل المسکنة، و جانب أهل الخیلاء و التّفاخر و الرّغبة فی الدّنیا.[7]

پیامبر «ص»: خوشا به حال مؤمنى که مال را از راهى بدون معصیت به دست آورد ... و آن را به مسکینان بازگرداند، و از افاده داران و فخر فروشان و دنیا طلبان دورى جوید.

الإمام علی «ع»- فیما رواه عن النّبیّ «ص»، عن اللَّه تعالى، فی لیلة المعراج:

... یا أحمد! ... إنّ النّفس مأوى کلّ شرّ ... تتکبّر إذا استغنت ...[8]

امام على «ع»- به روایت از پیامبر اکرم «ص»، از سخنان خداى متعال در شب معراج: ... اى احمد! ... نفس انسان جایگاه بدیهاست ... و چون بى‏نیاز گردد تکبّر ورزد ...

الإمام الصّادق «ع»: جاء موسر إلى رسول اللَّه «ص» نقیّ الثّوب، فجلس إلى رسول اللَّه، فجاء رجل معسر درن الثوب، فجلس إلى جنب الموسر، فقبض الموسر ثیابه من تحت فخذیه؛ فقال له رسول اللَّه «ص»: «أخفت أن یمسّک من فقره شی‏ء؟» قال: لا، قال: «فخفت أن یصیبه من غناک شی‏ء؟» قال: لا قال: «فخفت أن یوسخ ثیابک؟» قال: لا. قال: «فما حملک على ما صنعت؟» فقال: یا رسول اللَّه! إنّ لی قرینا یزیّن لی کلّ قبیح و یقبّح لی کلّ حسن، و قد جعلت له نصف مالی. فقال رسول اللَّه «ص» للمعسر: «أتقبل؟» قال: لا. فقال له الرّجل: و لم؟ قال: أخاف أن یدخلنی ما دخلک.[9]

امام صادق «ع»: ثروتمندى با جامه‏اى پاکیزه نزد رسول خدا «ص» آمد و در نزدیکى او نشست؛ پس از او مرد تهیدستى با جامه‏اى چرکین درآمد و در کنار آن مرد ثروتمند نشست، توانگر دامن لباس خود را از زیر ران او بیرون کشید؛ رسول خدا «ص» به او فرمود: «آیا ترسیدى که از فقر او چیزى به تو سرایت کند؟» گفت: نه. فرمود: «پس بیم آن داشتى که چیزى از ثروت تو به او برسد؟» گفت: نه. فرمود: «پس چه چیز تو را به کارى که کردى‏

برانگیخت؟» توانگر گفت: یا رسول اللَّه! مرا همدمى است که هر زشت را بر من زیبا و هر زیبا را زشت جلوه‏گر مى‏سازد. من نیمى از مالم را به این مرد دادم. رسول خدا «ص» به آن مرد تهیدست رو کرد و فرمود: «آیا مى‏پذیرى؟» گفت: نه. مرد توانگر پرسید: چرا؟ گفت: مى‏ترسم که آنچه در تو هست در من نیز پیدا شود.

* علّامه مجلسى مى‏گوید: «مقصود آن مرد ترس از آن بوده است که کبر و غرور، و خود را برتر از مردمان دیگر شمردن، و دیگران را کوچک تصوّر کردن، و دیگر خلقهاى نکوهیده‏اى که از ملازمات توانگرى و ثروتمندى است، در جان وى نیز پدید آید».[10][11]